bizim yıkanabilir bezlerle olan maceramız, yaklaşık 12 sene önce, büyük kızım 1 yasında iken başladı. öncesinde, yani hamileliğim süresince ve doğumdan sonraki ilk aylarda, günlük yaşantımızda maruz kaldığımız çeşitli kimyasalların, ve bu kimyasalların sağlığımızı tehdit eden toksik etkilerinin farkında değildik. üstelik, kendi yaşamlarımızı en kaliteli şekilde sürdürme gayretindeyken, tercihlerimizin ve kullandığımız ürünlerin dünyamızın öz kaynaklarını nasıl tükettiğine dair pek bir bilgimiz yoktu. zaman içerisinde, bu konular üzerinde daha derin araştırmalar yapmaya başladık. araştırdıkça ve farkındalığımız arttıkça, günlük hayatımızda, kullandığımız şampuandan, evimizdeki temizlik malzemelerine, başımızı koyduğumuz yastıktan, evimizi badana yaptığımız boyalara kadar, ve diğer bir çok konuda seçimlerimiz de değişti. ve bu değişimin bir ayağı olarak, hazır bebek bezlerini kullanmayı bırakarak yıkanabilir bezlere geçiş yaptık.
yıkanabilir bezlerle ilk tanıştığımızda, “neden?”, “ne gerek var bu kadar zahmete?” diye düşünürken, hazır bezlerin içeriklerini araştırdıkça, bu konudaki fikirlerimiz de değişmeye başladı. maalesef, bebeğimizin en geçirgen organı olan cildine neredeyse 2 sene boyunca, her gün, 24 saat değen bu hazır bezlerin üretiminde, klorin, dioksin, polimer, parfüm, ve boyalar gibi toksik etkisi olabilecek bazı maddeler kullanılıyordu. her ne kadar bu kimyasal maddelerin potansiyel toksik etkileri kısa vadede ortaya çıkmasa da, uzun süreli kullanımda ne tür etkilerinin olabileceği bilinmiyordu.
hazır bezlerin üretiminde kullanılan kimyasal maddeler arasında bizi en çok rahatsız edenlerden biri dioksinlerdi. hazır bezleri beyazlatmak için kullanılan klorinin bu işlem sırasında saldığı bir madde olan dioksinin, hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalarda, üreme sistemlerinde (ve gelişimsel) problemlere yol açabileceği gösterilmiş. dioksinler hormonları etkileyip kansere sebep olabildiği gibi, Çevre Koruma Derneği (Environmental Protection Agency) tarafından da kanserojen madde olarak olarak listeleniyor. her ne kadar dioksinlerin, bezlerdeki kalıntısının çok minik olduğu belirtilse de, cildi bu maddeye uzun süreli, gece-gündüz maruz bırakmanın sonuçlarının ne olabileceğine ilişkin araştırmalar hala yok maalesef.
dioksinin yanı sıra, hazır bezlerin emici iç katlarında, süper emici polimer (süper absorbent polymer(SAP)) denilen bir jel kullanılıyor. bu jel, bezlerin iç katına minik kristaller olarak serpiliyor, ve bütün sıvıyı emip içeriye hapsedebiliyor (günümüzde alternatif olarak satılan eko ve green versiyonları dahil bütün bebek bezlerinin içinde bu emici jel bulunuyor). hazır bezlerin “sürekli kullanımında”, bu emici jelin toksik etkileri olup olmadığı konusuna yönelik araştırmalar maalesef, yine bulunmuyor. üstelik, SAP petrolyumdan üretildiği ve kimyasal bir içeriğe sahip olduğu için bu maddenin hazır bezlerin kullanımı sonucu doğabilecek riskleri de ebeveynlerin göz ardı etmemesi gerekiyor.
bunlara ilaveten, hazır bezlere, bebeğin kaka kokusunu bastırmak için, ağır parfümler de ekleniyor. daha önce yaptığımız çeşitli araştırmalarda, parfümlerin ciltte kızarıklıklara, ve üst solunum yollarında rahatsızlıklara sebep olabileceğini öğrenmiştik. üstelik, parfümler ticari sir kategorisine girdiği için, üreticiler kokuların içeriklerinde kullandıkları kimyasalları da saklama hakkına sahipler, ve dolayısıyla tüketici olarak biz de aldığımız ürünün tam anlamıyla güvenli olup olmadığı bilgisine ulaşamıyoruz.
diğer taraftan, hazır bezlerin çevresel etkilerini de göz ardı etmemek gerekiyor. bu konuda yapılan araştırmalar, hazır bezlerin, bebekli bir evden çıkan çöpün yüzde 50 sini, ve dünyadaki bütün katı atıkların yüzde 4 ünü oluşturduğunu gösteriyor. yüzlerce yıl geri dönüşemeyen, ve saldıkları gazlarla verdikleri zararın boyutları iyice artan hazır bezlerin yapımında kullanılan kağıtların yüzde 70 i de ağaçlardan geliyor, ve her yıl global olarak yaklaşık bir milyar ağaç sadece bebeklerimizin bezi için tüketiliyor. üstelik hazır bezlerin üzerindeki kakanın çöpe atılmadan önce temizlenmesine dair yapılan uyarılar çoğu zaman göz ardı ediliyor. bezlerdeki atıkların toprağa karışması ise bakteriyel ve virütik bağlantılı çevresel sağlık sorunlarına ve bulaşıcı hastalıklara da sebep olabiliyor.
yıkanabilir bezlerin daha sağlıklı bir tercih olması, ve hazır bezlerin çevresel etkilerini azaltıyor olmasının dışında başka olumlu yönleri de var elbette. mesela, yıkanabilir bezler, ebeveyn-bebek arasında erken yaşlarda tuvalet iletişiminin başlaması için bir zemin hazırlıyor. hepimiz biliyoruz ki bebeklerimiz doğdukları andan itibaren hayatta kalabilmek için bazı yaşamsal içgüdülerle hareket ederler. bunlardan bir tanesi ise ağlayarak bütün ihtiyaçlarını onlara bakan kişilere iletebilmeleridir. uzmanlar, yeni doğanların, her çiş veya kaka yaptıklarında bunu belirli bir yüz ifadesi veya farklı bir ağlama tonu ile ifade ettiğini belirtiyorlar. fakat, bebeğimizin altını, ıslaklığı hiç bir şekilde hissettirmeyen hazır bezlerle bağladığımızda, onun bu iletişim çabalarını da yavaş yavaş görmezden gelmeye başlıyoruz ve bebeğimiz de bir müddet sonra bizimle tuvalet iletişimi çabalarını sonlandırıyor. yıkanabilir bez kullandığımızda ise, bebeğimiz ıslaklığı hissetmeyi ve bundan rahatsızlık duymayı da öğreneceği için, bu durum, bebeklerimizin tuvalet eğitimine fizyolojik olarak daha hazırlıklı olmalarını sağlıyor.
ekonomik açıdan kıyasladığımızda ise, yıkanabilir bezlerin uzun süreli maliyetleri hazır bezlere göre çok daha düşük diyebiliriz. yıkanabilir bezlerin, ilk edinim ve kullanımı sırasındaki su ve elektrik tüketim maliyetleri, hazır bezlerin maliyetiyle kıyaslandığında -bezleri tek bir bebeğin kullanması durumunda dahi- , yıkanabilir bezlerin hazır bezlere oranla çok daha ekonomik olduğu hesaplanmış. eğer yıkanabilir bezlerimizi, geri dönüştüreceğimiz tşörtlerden dikebilirsek veya ikinci el olarak edinebilirsek bu maliyeti çok daha aza indirgemek mümkün olabiliyor.
biz tam bu noktada kararımızı verirken, yıkanabilir bezlerin çevresel etkilerini de araştırdık. sürdürülebilir olmayan pamuk üretiminde kullanılan özkaynaklar, pestitler ve ortaya çıkan çevresel atıklar yıkanabilir bezlerin olumsuz etkilerinden sadece bir kaçı. bezlerin yıkanması sırasında kullanılan su ve elektrik de bu denklemi büyük ölçüde etkiliyor. fakat, yaptığımız araştırmalar, hem sağlık hem de çevresel etkilerini gözönüne aldığımızda, yıkanabilir bezlerin hazır bezlere göre çok daha sürdürülebilir olduğunu gösteriyordu. yıkanabilir bezlerin üretiminde yine sürdürülebilir olan kumaşlar (kenevir ve bamboo) kullanıldığında çevresel etkileri de minumuma indirilebiliyor. bunlar dışında, yün ve organik pamuğu, konvensiyonel pamuğa kıyasla çok daha sağlıklı seçenekler olarak tercih edebiliriz. hatta, yukarıda da belirttiğim gibi, elimizde hali hazırda var olan ve emiciliği yüksek eski penye tşörtlerden veya benzer kumaşlardan bebek bezi dikerek hem ekonomik olarak yükünü, hem de çevresel etkilerini azaltabiliriz .
sonuç olarak, bu edindiğimiz bilgilerin ışığında, bebeğimizin sağlığını ilk etapta düşünerek, yıkanabilir bez kullanmanın bizim ailemiz için uygun olduğu kararına vardık. yıkanabilir bezleri nasıl kullanacağımızı öğrenme aşamasında epey zorlansak da, zaman içinde bu zorlukları da aşabildik.( ben sizlerin zorlanmaması için edindiğim bütün bilgileri detaylı bir şekilde anlatmaya çalışacağım).
*****************
elbette, “yıkanabilir bez mi, yoksa tek kullanımlık hazır bez mi kullanmalıyım?’ sorusunun cevabı hepimiz için farklı olabilir. bir çok aile yukarıda bahsettiğim çevresel, sağlık, ekonomik, vs gibi konularda endişe duysa da, çok çeşitli sebeplerden dolayı kararını hazır bezlerden yana vermek zorunda kalabiliyor. özellikle çalışan ebeveynler, zaten kısıtlı zamanlarında, yıkanabilir bezlerin yıkanması ve kurutulması için extra vakit harcamayı tercih etmeyebiliyor. yine benzer şekilde, bebek, evin büyüklerine, bakıcıya veya kreşe emanet ediliyorsa, bebeğin bakımını üstlenen taraflar yıkanabilir bezi tercih etmeyebilir. bu durumda ebeveynler yine kararlarını hazır bez yönünde vermek zorunda kalabilirler. sonuçta kararımız hangi yönde olursa olsun, hepimiz kendi şartlarımız içinde, araştırarak ve farkındalıkla, ve elimizdeki bütün bilgiler ışığında bir değerlendirme yapabiliriz. inanıyorum ki vereceğimiz karar da bebeğimiz ve ailemiz için en iyi karar olacaktır.
son olarak, ingilizce bilen arkadaşlar hazır bezlerin çevresel ve sağlıkla ilgili etkileri hakkında daha detaylı bilgi sahibi olmak için aşağıdaki yazıları okuyabilirler.
