evimizin 50 km uzağında, 45 bin nüfuslu küçük bir şehrin merkezindeki halk kütüphanesinin ziyaretçisiydik iki hafta kadar önce. ortalama gelir düzeyi ülke ve eyalet ortalamasının oldukça altında, biraz da köhneleşmiş bir havası olan bu şehire ne zaman gelsek bir terkedilmişlik hissi uyanıyor bende. sanki hiç kimsenin yaşamadığı hayalet bir şehirin içinde gezinir gibi hissediyorum. aslında amerika’nın bir çok şehrinde var bu terkedilmişlik havası. new york city, chicago, philadelphia, boston, san francisco gibi bir kaç metropol şehir dışında, sıradan şehirlerin caddelerinde hep yalnızlık hakim; özellikle hafta sonları daha da belirginleşiyor bu yalnızlık.
diğer taraftan; şehrin tam kalbine yerleştirilmiş bu dört katlı halk kütüphanesi, şehrin bende yarattığı halet-i ruhiyete tam bir tezatlık oluşturuyordu. hatta şu ana kadar blog yazıları için ziyaret ettiğimiz kütüphaneler arasında, fiziksel imkanları karşılaştırıldığında, en büyük kütüphane burasıydı diyebilirim. şehrin genel hali ve zayıf ekonomisine rağmen böyle bir kütüphanenin varlığı, insanların yaşam kalitesini yükseltmek ve dezavantajlı gruplara fırsat eşitliği sağlayabilmek için sarfedilen çabanın bir göstergesi olabilir miydi?
dört katlı bu kütüphanenin giriş katının tamamı çocuklar için ayrılmıştı. yüksek tavanlı, dış cephesi yerden tavana kadar camlarla çevrilmiş, renkli minik mobilyalar ve oturma gruplarıyla düzenlenmiş bu bölümün insanı kendine çeken sıcak bir atmosferi vardı. kütüphaneye girer girmez ilk dikkatimizi çeken ise çocuk bölümündeki oyuncakların fazlalığı oldu. hatta kütüphanenin giriş kısmında, çocuk boyunda tasarlanmış kitap raflarını görmeseydik, oyun parkına mı geldik diye düşünebilirdik bir an.
oyunun ve oyuncakların çocuk bölümlerinde giderek yaygınlaşması, hatta mekan içinde, kitaplara ayrılmış bölümlerden daha da geniş alanlara yayılması ve bu alanları genişletmek için bütün imkanların seferber edilmesi; ve bu görevi kütüphanelerin üstleniyor olması, yeni bir trendin başlangıcı olarak da görülebilir belki. zaten bu konuda giderek artan bir farkındalık var. geçmişte daha çok dramatik oyunların desteklendiği kütüphanelerin, artık lego dan robotiklere kadar çok çeşitli oyuncakları bünyesinde barındırmasının, üzerinde önemle durulması gereken bir konu olduğunu düşünüyorum.
kütüphanelerdeki çocuk bölümlerinin, çocukların erken okur yazarlık becerilerinin gelişiminde oynadığı rolü anlamak çok zor değil elbette. peki kütüphanelerde, çocuklara okuma sevgisini kazandırmak için düzenlenen hikaye programlarının yanı sıra, serbest oyun neden bu kadar ön plana çıkarılıyor? neden kütüphanelerin bütçesine aktarılan ödenekler kitaplar kadar, oyuncaklara ve oyun mekanlarının genişletilmesine de harcanıyor?
bunun sebebini, son yirmi senede erken çocuk eğitimi üzerine yapılan araştırmaların sonuçlarının bir yansıması olarak da açıklayabiliriz. bu konuda yapılan araştırmaların, serbest oyunun çocukların beyin gelişimi, dil gelişimi ve akademik başarısındaki yerini ve önemini güçlü verilerle desteklediğini görüyoruz. mesela, çocuklar dramatik oyun (veya evcilik de diyebiliriz) sırasında kendi hikayelerini yazıp hayata geçiriyorlar, kuklalarla oynuyorlar ya da kitaplarda okudukları hikayeleri tekrar tekrar canlandırıyorlar. bu sebeplerle, kütüphanelerin çocuk bölümlerinde en sık gördüğümüz oyuncakların başında minik tiyatro sahneleri, kuklalar , oyun mutfakları ve hatta kostümler geliyor. bu tarz serbest oyunların, dil gelişimindeki önemini ve bunun da okuma yazma üzerindeki etkilerini gözlemek oldukça kolay aslında. hatta, araştırmalar erken okumaya başlayan çocukların, ucu açık ve dramatik oyunları daha sık oynadıklarını da göstermiş.
dramatik oyunların yanı sıra, kütüphanelerdeki yapılandırıcı oyunları destekleyen oyuncakların, özellikle blok oyunları, hamurlar ve legoların sayısı da giderek artıyor. peki yapılandırıcı oyunlar çocukların dil becerilerini nasıl destekliyor? çocuklar genelde bu oyunlar sırasında, arkadaş veya anne babalarıyla sürekli bir iletişim içinde oluyorlar. onlara, oluşturacakları hayali bina veya mekan için planlarını, ve hangi blokları hangi amaçla kullanacaklarını anlatıyorlar. üstelik tartışma ve uzlaşma yoluyla problem çözme ve sosyal becerilerini geliştiriyorlar. kendi oyun alanlarını yoktan var ederek hayal güçlerini ve yaratıcılıklarını da güçlendirmiş oluyorlar. dramatik oyunların hazırlığı için blokların kullanılması da dolaylı yoldan dil gelişimini desteklemiş oluyor. mesela 1991 yılında iki araştırmacı (İsbel and Raines) dizayn ettikleri bir araştırmayla, sadece blokların olduğu bir oyun mekanını, önceden hazırlanmış, kurulu bir evcilik mekanıyla karşılaştırmışlar. bu iki farklı mekanda üretilen oyunları incelediklerinde ise; bloklarla oluşturulan oyunlar sırasında çocukların çok daha fazla sözel etkileşimde bulunduklarını, daha uzun cümleler kurup daha çok kelime kullandıklarını görmüşler.
bütün bu sebeplerden dolayı son yıllarda kütüphanelerin bütçelerinin neden çocuklara serbest oyun fırsatı verecek yatırımlara doğru aktığını, hatta bu trendin giderek yayılacağını ve dil gelişimini sağlayan oyuncakların sayısının da giderek artacağını tahmin etmek pek zor olmuyor.
işte aşağıda fotoğraflarını paylaştığım bu kütüphanede de, oyuncakların sayısı neredeyse kitapların önüne geçmiş, mekanın büyük bir bölümü erken yaş çocuklarının serbest oyunları için düzenlenmişti. hatta bebekler için motor becerilerinin gelişimi, el-göz kordinasyonunun pekiştirilmesi için seçilmiş çeşitli oyuncaklardan epey vardı. bir çok kütüphanede yer sıkıntısı sebebiyle pek rastlamadığımız, büyük sünger bloklar ve bunlarla yapılandırılacak oyunlar için geniş bir yer ayrılmıştı. biz oradayken kütüphanedeki diğer çocuklar bu bloklarla uzun uzun oynadılar (kütüphanedeki diğer çocukları, ailelerinden izin almam mümkün olmadığı için ne fotoğraflıyor ne de burada paylaşıyorum). yine diğer kütüphanelerde pek göremediğim, okuma yazmayı pekiştirici oyunların yerleştirildiği plastik kutuların bulunduğu raflar da dikkatimi çeken bir başka bölüm oldu. fotoğraflarda da görebileceğiniz gibi, bennu nun baktığı plastik kutunun içinde değişik bebekler, minik hayvan figürleri ve evcilik oyununu destekleyen kitaplar bir araya getirilerek aile oyun setleri oluşturulmuştu.
bu kütüphanede de yine iki saatin üzerinde vakit geçirdik. almila zamanının çoğunu kütüphanenin arka köşelerinde kitap okuyarak geçirdi. bennu ve bera ise heyecanla bir oyundan diğer oyuna koşturdular. ekin de kendi yaşına uygun oyuncakların tadına baktı bol bol. bizim payımıza da, çocuklarımızın heyecanını keyifle izlediğimiz bir kütüphane gezisi düşmüş oldu.
